UNIVERZITET U BEOGRADU
FAKULTET POLITIČKIH NAUKA
ODELJENJE ZA SOCIJALNU POLITIKU I SOCIJALNI RAD
SEMINARSKI RAD IZ SOCIJALNE PATOLOGIJE
PROSJAČENJE DECE
Beograd, decembar 2014.
Sadržaj
Uvod..................................................................................................................................3
1. Pojam
prosjačenja..................................................................................................4
1.1. Dečije
prosjačenje..................................................................................................5
2. Istorijski prikaz dečijeg
prosjačenja.......................................................................6
3. Uzroci za razvoj dečijeg
prosjačenja....................................................................6
3.1. Organizovano dečije
prosjačenje...........................................................................7
3.2. Prosjačenje romske dece........................................................................................8
4. Karakteristike dečijeg
prosjačenja..........................................................................8
5. Evidentiranje prosjačenja
dece...............................................................................9
6. Prosjačenje dece u pravnom
sistemu......................................................................10
7. Zaključak................................................................................................................11
8. Literatura................................................................................................................13
Uvod
Tema ovog rada je prosjačenje dece, jedan
globalni problem, koji je sve rasprostanjeniji poslednjih godina. “Najopštija
definicija prosjačenja podrazumeva da je to takav vid društvene devijacije koji
se sastoji u sticanju materijalnih vrednosti traženjem od drugih lica
bespovratno i bez pružanja protivusluga.“ (Milosavljević, 2003:150)
O prosjačenju dece, posebno o organizovanom prosjačenju se jako malo
govori u javnosti. Ne postoji zakon koji se odnosi na prosjačenje i koji bi
direktno uticao na iskorenjivanje ovog fenomena koji se usled napora pojedinaca
i organizacija, ponekad pomene u medijima, ne bi li se skrenula pažnja građana
na uzroke i posledice ovog problema.
Prosjačenje može biti uslovljeno nuždom, odnosno nedovoljnošću sredstava
za život i prekom potrebom, ali u velikom broju slučajeva je vrlo unosan
biznis. Upravo zbog lažnog prosjačenja i sve češće zloupotrebe dece u svrhu
prošenja raste interesovanje za ovu devijaciju, kako medija, građana, tako i
istraživača i teoretičara.
Ne postoji evidencija ni jedne institucije o broju dece koja žive i(ili)
rade na ulici, pa se ne može sa sigurnošću govoriti o tačnosti istraživanja
čiji rezultati govore da u Beogradu na ulicama živi više od 1000 dece. Veći deo
njih, oko 70% se poslom na ulici bavi zbog siromaštva. Nije zanemarljiv broj
dece koja su žrtve eksploatacije i prinuđena su na prosjačenje. Kao deca prosjaci
najčešće se sreću romska deca, ali nije zanemarljiv broj dece iz siromašnih
porodica koje prošenjem doprinose ekonomiji domaćinstva. Susreću se i deca
ulice, deca bez roditeljskog staranja kao i deca koja su žrtve trgovine
ljudima, prodata ili iznajmljena od strane roditelja ili rođaka za obavljanje
ove aktivnosti u okviru organizovane grupe. Socijalna
isključenost, siromaštvo, neobrazovanost, stil života nasleđen od roditelja,
neintegrisanost u socijalni sistem su neki od faktora koji dovode do pojave
prosjačenja dece. Posebnu
pažnju kod ove društvene devijacije treba posvetiti prevenciji kako bi se
smanjili faktori rizika za njen nastanak u budućnosti, kao i merama za
iskorenjivanja prosjačenja uopšte iz društva. Upoznavanje ljudi sa aspektima i negativnim
posledicama ovog fenomena može doprineti eliminisanju ove pojave, jer kada građani
ne bi davali novac prosjacima, prosjačke kape i kutije bi ostale prazne i samim
tim prosjačenje bi izgubilo svoju svrhu. I ako je
potpuno suzbijanje ove pojave nemoguće, njeno ograničavanje svakako jeste uz
razvijen plan, ideje, uposnost, istrajnost, raspodelu dužnosti između nadležnih
institucija i poboljšanje, odnosno dopunu zakona.
1. Pojam prosjačenja
Prosjačenje je pojam o kome ne postoje mnoge definicije, objašnjenja i
istraživanja, pre svega zbog nezainteresovanosti naučnika za ovu devijantnu
pojavu. Prosjačenje je odlika kalsnog društva i ima duboke istorijske korene
što govori o dugom postojanju u društvu. I ako u senci drugih socijalnih
problema koji su zaokupljivali pažnju istraživača, prosjačenje je prisutno još od
nastanka klasnog društva i pojave robovlasničkog sistema kada nastaje veliki
broj siromašnih koji se pretvaraju u prosjake ne bi li obezbedili minimalna
sredstva za sopstvenu egzistenciju.
(Milosavljević, 2003.) Dobijanjem na intenzitetu razvoja, sve većim razmerama i
dimenzijama, prosjačenje izbija na površinu i sve više dobija pažnju koju zaslužuje
u okviru socijalnih problema. Pažnja teoretičara je usmerena na ispitivanje i
definisanje ovog problema pre svega zbog podataka o sve većem broju dece koja
se bave prosjačenjem, koja su ili žrtve zlostavljanja i prinude ili potiču
iz porodica koje su u nezavidnom
materijalnom položaju.
„Najopštija definicija prosjačenja podrazumeva da
je to takav vid društvene devijacije koji se sastoji u sticanju materijalnih
vrednosti traženjem od drugih lica bespovratno i bez pružanja protivusluga.
Sastavni delovi i obeležja ove definicije su:
a) iskanje ili traženje koje može biti govornim
putem ili gestom (ispružena ruka ili slično),
b) sticanje materijalnih vrednosti ( hrana,
odeća, obuća i slično) i
c) odsustvo vraćanja i bilo kakvih protivusluga“
(Milosavljević 2003:151)
Kada se govori protivuslugama, postoje i prosjaci koji će u zamenu za novac pružiti
određenu protivuslugu ali ona neće biti u vrednosi dobijenog novca ili robe,
već mnogo manje vrednosti.
Pojam prosjačenja se često izjednačava sa pojmom
skitnje. Postoji povezanost izmedju ova dva pojma ali to ne podrazumeva i
izjednačavanje prosjačenja sa skitnjom. „Između prosjačenja i skitnje postoji
bliska povezanost, ali one nisu nužno istovetne pojave s tim, što je sigurno da
su prosjaci mobilni, bez obzira da li su skitnice ili ne.“ (Milosavljević,
2003:151)
Skitnice se mogu okarakterisati kao osobe bez
sopstvenog krova nad glavom, bez stalnog mesta prebivališta, koje su stalno u
pokretu i preživljavaju na različite načine. Prosjaci mogu ali ne moraju biti
istovremeno i skitnice.
1.1 Dečije prosjačenje
Ne postoji jedinstven i nedvosmislen stav o tome
šta je dečije prosjačenje. Najčešća shvatanja stručnjaka koji se bave ovom
pojavom su da pojam dečijeg prosjačenja
obuhvata decu koja traže određena materijalna sredstva ili da je pojam dečijeg
prosjačenja zapravo ekspolatacija dece radi sticanja materijalne koristi. Zbog
nepostojanja jedne definicije ovog pojma nemoguće je razviti mere i uspostaviti
sistem koji će se baviti prevencijom i eliminisanjem uzroka ove pojave.
Razvijanju ove pojave doprinosi to što dečije prosjačenje ne poznaje ni jedan
zakon u našoj državi, kao i to što ne postoji evidencija o broju dece koja
zarađuju za sebe ili druge prošenjem na ulici. Postoje samo pretpostavke o
rasprostranjenosti ove pojave. Često se postavlja pitanje kako treba reagovati
na ovaj problem, koje mere bi trebalo da preuzmu institucije, a koji stav da
zauzmu građani. Građani često iz sažaljenja deci koja koja im deluju
simpatično, bespomoćno i nezaštićeno daju novac nakon čega se u njima javlja
sumnja da li su učinili dobro delo i pomogli deci da prežive ili su zapravo
doprineli razvoju organizovanog kriminala. Organizovano dečije prosjačenje koje
predstavlja kriminalnu aktivnost koja je visoko profitabilna, često je povezano
sa eksploatacijom dece. „Svako dete ima pravo na zaštitu od svake vrste
eksploatacije. Države su sada vrlo odlučne u nameri da u okviru svojih
jurisdikcija i u saradnji sa drugim državama, preduzimaju pravne i druge mere
da spreče eksploatacija dece, da kazne učinioce i omoguće rehabilitaciju i
reintegraciju svakog deteta žrtve.“ (Vučković Šahović, 2006:6)
Deca koja prose na ulicama su česta pojava u svim
gradovima, posebno u većim gradovima na mestima gde je velika frekvencija ljudi
kao i na turističkim lokacijama.
Najčešće su deca zapravo žrtve kojima je pomoć
državnih i nevladinih institucija i organizacija prekopotrebna kako bi se
uključila u društveni sistem i postali ravnopravni članovi društva.
2. Istorijski prikaz dečijeg prosjačenja
„Postojanje pojave zlostavljanja i zanemarivanja
dece tokom istorije nepobitno je:
postoje brojni tragovi u dokumentima, arheološkim
nalazištima i drevnim književnim delima koji potvrđuju pojave čedomorstva,
napuštanja dece, teškog fizičkog zlostavljanja, dečije prostitucije i surove
eksploatacije dečijeg rada“ (Žegarac 2004:7).
Odgovornost za zaštitu i brigu o deci pripada
porodici, ali i celom društvu. Društvo ranije zlostavljanje i eksploataciju
nije shvatala u dovoljnoj meri ozbiljno, i tek u 20. veku raste interesovanje
za pridavanje važnosti problemima koji se tiču zanemarivanja, zlostavljanja i
svakog vida eksploatacije maloletnika.
Istoriju karakterišu različita shvatanja o deci,
o njihovoj važnosti, njihovim pravima i odnosu prema njima. Nisu bili retki
primeri zlostavljanja i iskorišćavanja dece u različitim epohama u istoriji.
Ljudi su različito doživljavali pojavu dece i detinjstva uopšte.
„... doživljaj detinjstva nije postojao.... Doživljaj
detinjstva nije isto što i naklonost
prema deci. On odgovara svesti o posebnosti deteta, svesti o onome po čemu se
dete razlikuje od odraslog, čak i od mladog odraslog. Takva svest nije postojala“
(Arijes, 1989:176)
U srednjevekovnoj Evropi usled siromaštva i deca
su morala da učestvuju u pibavljanju materijalnih sredstava za porodicu. Nisu
bili retki slučajevi prodavanja dece, iznajmljivanje i sakaćenje kako bi bili
efikasniji u prosjačenju.
Kroz celu istoriju se provlači eksploatacija dece
u cilju obezbeđivanja materijalnih sredstava, gde su deca prinuđena da
obavljaju jednake poslove kao odrasli. Nije postojao zakon koji bi štitio
njihova prava i kažnjavao svako zloupotrebu počevši od radne eksploatacije do
trgovine decom.
3. Uzroci za razvoj dečijeg prosjačenja
Istraživanja pokazuju različite situacije i
stanja koja uslovljavaju pojavu dečijeg prosjačenja. Prema podacima najveći
broj situacija dečijeg prosjačenja uslovljen je prinudom od strane odraslog
lica a takodje veliki broj slučajeva prosjačenja u kojima su glavni akteri
romska deca. Nešto manji broj slučajeva dečijeg prosjačenja izazvan je
siromaštvom i načinom života što je slučaj kod dece koja žive i rade na ulici.
Kao deca prosjaci mogu se naći i deca bez roditeljskog staranja, deca
narkomani, žrtve zlostavljanja...
3.1. Organizovano prosjačenje
Organizovano prosjačenje dece, podrazumeva
eksploataciju dece i predstavlja kriminalnu aktivnost koja je sve češća u
današnje vreme zbog visokih prihoda koji se ostvaruju ovom aktivnošću. Deca su
najčešće organizovana u okviru porodice. Roditelji koriste dečije prosjačenje
kako bi pribavili osnovna sredstva za život ili da bi dopunili kućni budžet.
Najčešće cele porodice izlaze na ulice, deca se usmeravaju na određene lokacije
gde je veliki promet ljudi kako bi
tražili novac. Dešava se da roditelji iznajmljuju decu organizatorima
prosjačenja kako bi radila za njih uz minimalnu naknadu koja se daje
roditeljima. U svrhu sticanja što većeg profita roditelji sakate svoju decu ili
ih pak primoravaju na nošenje ortopedskih pomagala i prikrivanja ekstremiteta,
ne bi li izazvali sažaljenje i prikupili više novca. Nije retkost ni da
roditelji svoju decu prodaju i time ih osude na budućnost na ulicama, na
trpljenje zlostavljanja, maltretiranja, ucena, izgladnjivanja i nehumane uslove
života od strane organizatora grupe prosjaka, koji uzimaju celokupan profit
koji deca prikupe celodnevnim prosjačenjem.
Situacije u kojima se deca iznajmljuju,
eksploatišu, prodaju je tipičan za romske porodice, porodice sa samohranim
roditeljima, nedovoljno integrisane i socijalizovane porodice, porodice sa
neobrazovanim roditeljima.
Da bi se eliminisalo organizovano prosjačenje kod dece, koje predstavlja
najozbiljniji i najopasniji oblik prosjačenja dece potrebni su efikasni zakoni
koji bi se sprovodili od strane policije koja bi radila na identifikovanju i
sankcionisanju organizatora ovih aktivnosti. Deca žrtve organizovanog
prosjačenja bi morala biti zbrinuta i situirana od strane nadležnih
institucija, koje bi radile na integraciji deteta u sistem obrazovanja i
društvenu sredinu.
3.2. Prosjačenje
romske dece
Najčešće se na ulicama sreću deca iz romskih
porodica u kojima je prosjačenje sastavni element fenomena romske zajednice. Za
romske porodice karakteristični su specifični kulturni obrasci i norme
ponašanja, kao i neobrazovanost. Najmanje romske dece se uključuje u sistem
obrazovanja, pa se deca umesto u školskim klupama nalaze na ulicama i bave se
prosjačenjem, najčešće na nagovor i
podršku roditelja. Za Rome je karakteristična socijalna isključenost, nisu
uključeni u rad institucija i nedostupne su im usluge socijalne zaštite,
isključeni su iz aktivnosti društvene sredine u kojoj žive, imaju svojstvene
navike, stilove života u kome prosjačenje predstavlja nezaobilaznu komponentu
kod pripanika Romske populacije.Često su
povod za prosjačenje kod Roma agresivno ponašanje u porodici, alkoholizam,
nezaposlenost, nizak životni standard života.
Smanjenju
ovoe pojave bi se doprinelo socijalnom integracijom Roma, uključivanjem u
školski sistem. Sticanjem obrazovanja smanjila bi se nezaposlenost ove populacije
a samim tim i povećale šanse da prihode stiču na druge načine a ne
prosjačenjem. Uključivanje Roma u institucije socijalne i medicinske zaštite
doprinelo bi poboljšsanju njihovog statusa u društvu.
4. Karakteristike
dečijeg prosjačenja
Zbog ne postojanja tačne evidencije teško je
reći sa sigurnošću koliko je tačno dece
svakodnevno na ulicama, kog su pola, uzrasta, rase, vere. Prema nekim
istraživanjima i evidencijama u Prihvatilištima, 2/3 dece koja prose su muškog
pola. Najviše dece koja prose imaju između 10 i 15 godina, ali nije retka
situacija da prose i deca od samo 2 godine.
Ova deca su svakodnevna pojava na trgovima, turističkim lokacijama, u
blizini crkvi i pijaca. Tokom letnje turističke sezone se iz velikih gradova
organizovano transportuju u primorska mesta ne bi li ostvarila veći
profit. Deca
prosjaci nisu uključena u sistem obrazovanja, sistem socijalne zaštite, ne
poseduju često lična dokumenta što onemogućava njihovu identifikaciju.
Stručnjaci smatraju da je najveći broj dece koja prose žrtva eksploatacije ili prinude. Visoko
procentna pretpostavka da će se dete baviti prosjačenjem je pripadnost romskoj
populaciji ili porodici koja nije integrisana u društvo ili je nepotpuna. Deca
prosjačenje ne doživljavaju kao eksploataciju i ne smatraju sebe žrtvama.
Prosjačenje smatraju radom i najčešće
navode siromaštvo kao uzrok njihovog zarađivanja novca na ulici. Radom smatraju
prodavanje cveća i pevanje na javnim mestima. Prosjačenjem dolaze do svote
novca od koga makar deo koriste za zadovoljenje sopstvenih potreba.
Doživljavaju sebe kao samostalne članove društva jer sebi mogu priuštiti tim
novcem određena sredstva za život, kupiti sebi nešto što žele.Ne retko se
dešava da deo novca daju roditeljima koji ne rade, ali i da deca kupuju
cigarete i opojna sredstva. Ukoliko bi prestali sa ovom aktivnošću, smatraju da
bi izgubili ekonomsku samostalnost. Svetla tačka je spremnost dece da se bave i
drugim poslovim, da zanemare aktivnost prosjačenja i kvalifikuju se za druga,
društveno prihvatljiva zanimanja. Deca prosjaci uglavnom rade uz podršku
roditelja i ne optužuju one koji ih na rad i prošenje primoravaju da bi ih
zaštitili.
Kada je reč o organizovanom prosjačenju dece, poželjna karakteristika je
da je dete malo, jer postoji šansa da dobije više novca. U cilju većeg profita,
često su deca prinuđena od strane roditelja ili organizatora da nose ortopedska
pomagala, kriju ekstremitete, odglume tešku bolest jer je tada jos veća
verovatnoća da prolaznici neće ostati ravnodušni i da će im dati određenu svotu
novca.
5. Evidentiranje
prosjačenja dece
Evidencija dece prosjaka je važna stavka u
procesu žrevencije, kontrole i sprovođenja mera za suzbijanje prosjačenja dece.
Ne sprovođenje evidencije od strane institucija onemogućava formiranje planskih
i sistematskih mera koje bi pozitivno uticale na smanjenje broja dece prosjaka
i njihovu integraciju u društvo. Stručnjaci su mišljenja da trenutan način
evidencije nije zadovoljavajući. Bolji način evidencije bi se mogao ostvarivati
ukliko bi postojala posebna kategorija dece prosjaka i zajednički rad nadležnih institucija i
organizacija koje se bave suzbijanjem pojave dečijeg prosjačenja. Sistematska evidencija bi omogućila uvid u
karakteristike dece koja prose, podatke o njihovom polu, uzrastu, struktirui
ličnosti, iz kakvih porodica potiču, nivou organizovanosti, rasprostranjenosti,
mestima na kojima je najveća koncentracija
dece koja prose. Na evidentiranje negativno utiče to što ne postoji jedinstvena
definicija dečijeg prosjačenja. Nije definisano šta pojam dečijeg prosjačenja
obuhvata. Podaci o deci prosjacima se dobijaju od građana, medija, policije,
organizacija koje se bave ovim problemom, terenskih istraživanja stručnjaka,
kao i iz Prihvatilišta u koja dospevajun deca ulice. Postojanje sveobuhvatne
evidencije omogućilo bi usmeravanje aktivnosti i mera u cilju suzbijanja
prosjačenja u pravom smeru. Stručnjacima
bi pomoglo u planiranju i formulisanju plana aktivnosti jer bi evidencijom bili
upoznati gde treba usmeriti preventivne mere. Mere bi usmerili na potencijalne
žrtve i počinioce ili okolnosti koje predstavljaju faktor rizika za nastanak
dečijeg prosjačenja. Nerazvijenom sistemu doprinosi nedovoljnost kako ljudsskih
tako i materijalnih resursa.
6. Prosjačenje
dece u pravnom sistemu
Zakon o javnom redu i miru, članom 12 predviđa:
„Ko prosjačenjem ili skitničanjem, ili nepristojnim, drskim i bezobzirnim
ponašanjem ugrožava spokojstvo građana ili remeti javni red i mir - kazniće se
novčanom kaznom do 20.000 dinara ili kaznom zatvora do 30 dana. Ko organizuje
prosjačenje ili ko se zatekne da prosjači u grupi - kazniće se novčanom kaznom
do 30.000 dinara ili kaznom zatvora do 60 dana.“ („Sl. glasnik RS“, br. 51/92,
53/93, 67/93, 48/94 i 85/2005 - dr. zakon) Ovo
je jedini pravni propis kojim se celokupna pojava prosjačenja reguliše. Mere u
slučajevima kada je izvršilac dete nisu navedene u ovom zakonu. Iz navedenog se
prosjačenje smatra samo kršenjem javnog reda i mira, a kazne su relativno
blage. Zakon Republike Srbije ne poznaje prosjačenje dece u pravnim
propisima.
Različiti su stavovi stručnjaka o uvođenju istog u pravni sistem. Ukoliko
se prosjačenje dece smatra eksploatacijom i zanemarivanjem koji su već
prepoznati krivičnim zakonom, ne postoji potreba za zakonom koji bi se odnosio
konkretno na dečije prosjačenje. Krivični zakon, član 193, stav 2: „Roditelj,
usvojilac, staralac ili drugo lice koje zlostavlja maloletno lice ili ga
prinuđava na preteran rad ili rad koji ne odgovara uzrastu maloletnog lica ili
na prosjačenje ili ga iz koristoljublja navodi na vršenje drugih radnji koje su
štetne za njegov razvoj, kazniće se zatvorom od tri meseca do pet godina“ („Sl.
glasnik RS”, br 85/2005 - ispr. 107/2005 - ispr. 72/2009 i 111/2009).
Drugi stručnjaci su mišljenja da je neophodno pravno prepoznati i
definisati pojam dečijeg prosčanja kako bi to omogućilo brže i efikasnije
prepoznavanje i sankcionisanje organizatora, prinuđivača i dece prosjaka i
omogućilo sprovođenje konkretnih i jasno definisanih mera kažnjavanja. Republika
Srbija je ratifikovala Konvenciju Ujedinjenih nacija o pravima deteta i time
prihvatila obavezu da obezbedi i zaštiti decu od svih vidova zlostavljanja,
zanemarivanja i eksploatacije. Da bi efikasnije sprovodila odredbe ovog
međunarodnog ugovora potrebno je da svoje zakonodavstvo uskladi i unapredi,
kako bi u potpunosti bile ispoštovane odredbe ove Konvencije u cilju adekvatne
zaštite dece u Republici Srbiji.
Zaključak
Socijalni problem sa kojim se svakodnevnom
susrećemo svakim danom dobija na značaju. Svesni težine problema, nadležne
institucije i stručnjaci se zalažu za sistematski i planski rad na suzbijanju
dečijeg prosjačenja. Ova pojava je nazaobilazna slika u svim gradovima naše
države. Čini se da ne postoji dovoljno razvijena svest građana o razmerama i
posledicama ovog problema. Da bi se došlo do redukovanja ove pojave potrebne su
izmene u pristupu, počevši od predviđenih zakona, prepoznavanja i definisanja
dečijeg prosjačenja u pravnom sistemu, uspostavljanja međuinstitucionalne
saradnje, veća finansijska izdvajanja, obuka stručnih lica, promene u načinu
sprovođenja evidencije u cilju dobijanja smernica za formulisanja mera prevencije.
Prosjačenje jeste socijalni problem koji je teško u potpunosti iskoreniti
uprkos aktivnostima i merama koje se sprovode u tom cilju, ali svakako je
pojava koju je moguće kontrolisati i ograničiti. Kao i za sve promene u životu
i društvu, neophodni i jako važni
elementi svakako su i vizija, vera u uspeh, volja i motivisanost, uposnost i
istrajnost kao i dobra organizacija. Ostvarenju cilja, pored stručnjaka i
nadležnih organa, mogu doprineti građani svojim delanjem. Treba podići svest
građana, predočiti im sve aspekte prosjačenja i objasniti da neretko davanjem
novca maloj deci na ulici, ne čine dobro delo, već pomažu razvoju
iskorišćavanja i eksploatacije dece. Kada bi prosjačke kutije bile prazne,
prestala bi motivisanost za bavljenjem i organizovanjem ovog vida zarađivanja.
LITERATURA:
1.
Milosavljević
Milosav (2003) „Devijacije i društvo“ , Draganić, Beograd.
2.
Žegarac
Nevenka (2004) „Deca koja čekaju“, Save the Children UK, Beogradska kancelarija,
Beograd.
3.
Jugović
Aleksandar (2009) „Prosjačenje i skitnja kao socijalni i bezbednosni problem“, Nauka,
bezbednost, policija, vol. 14, br. 3, str. 153-173, Beograd.
4.
Arijes
Filip (1989) „Vekovi detinjstva“, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,
Beograd.
5.
Vučković
Šahović Nevena (2006) „Eksploatacija dece: s posebnim osvrtom na Fakultativni
Protokol uz Konvenciju o pravima deteta o prodaji dece, dečjoj prostituciji i
dečjoj pornografiji : kratak vodič“, Centar za prava deteta, Beograd.
